Kể từ khi hình thành vào những năm 60, fanfiction (hay còn gọi là fanfic) nhanh chóng được ưa chuộng, và cũng đón nhận không ít dè bỉu rằng nó chỉ là sản phẩm của những kẻ cầm bút nghiệp dư đầu to mắt cận. Nhưng giờ đây, một thế hệ nhà văn mới đã và đang dần xóa bỏ những định kiến về các tác phẩm đến từ trí tưởng tượng của fan hâm mộ.
Lối viết có nguồn gốc cổ xưa
Đôi khi bạn sẽ được các độc giả trung thành của fanfiction nhắc nhở rằng đây là một trong những loại hình viết lách cổ xưa nhất trên thế giới. Khách quan mà nói thì việc viết văn dựa trên sự sáng tạo của những người khác đã xuất hiện từ rất lâu, trước khi 50 Sắc thái – fanfic đình đám nhất của series Chạng vạng – trở thành hiện tượng toàn cầu.
Tiêu biểu có thể kể đến cuốn sử thi Aeneis mà Virgil chắp bút là một sự tiếp nối cho nhân vật Aeneas trong tác phẩm kinh điển Iliad của Homer. Hay ngay cả vở kịch nổi tiếng Romeo và Juliet của đại văn hào Shakespeare cũng phóng tác lại từ tập thơ năm 1562 của Arthur Brookes với tựa gốc Chuyện bi thảm của Romeus và Juliet (The Tragical History of Romeus and Juliet).
Nhưng phải đến những năm 60s, thuật ngữ “fanfiction” mới chính thức ra đời, khi các fan hâm mộ của Star Trek tự thành lập một tạp chí để viết tiếp những cuộc phiêu lưu của Spock và Đội trưởng Kirk. Khi ấy, fanfiction tồn tại như một làn sóng âm ỉ trong cộng đồng, chỉ là bạn có đủ kiên nhẫn để tìm ra chúng hay không.
Ba mươi năm sau, với sự hình thành của internet, việc chia sẻ những câu chuyện tới tất cả mọi người đã trở nên dễ dàng hơn rất nhiều. Cho dù là về Người Nhện, Harry Potter hay gì đi nữa thì ngày nay, người ta cũng khó có thể tránh khỏi việc bắt gặp những tác phẩm của fan hâm mộ ở khắp mọi hang cùng ngõ hẻm – từ hiệu sách, rạp chiếu phim tới mạng xã hội.
Sự phát triển nhanh chóng trong thời gian ngắn của fanfiction
Chỉ trong vài năm qua, fanfiction đã sở hữu một diện mạo mới hoàn toàn trong làng xuất bản. Để chúng được phổ biến và ưa chuộng rộng rãi như vậy, cũng phải kể đến công của những nhà văn nổi tiếng như E.L.
James với bộ ba 50 Sắc thái (50 Shades Trilogy) hay Cassandra Clare – một cây viết quen thuộc với các fanfic về Harry Potter, trước khi bà chắp bút nên series ăn khách Vũ khí bóng đêm (The Mortal Instruments).
Sẽ chẳng ngạc nhiên nếu ngày nay có những người hứng thú với chuyện tình của Captain America với Bucky Barnes, hay xem giữa Superman và Son Goku, ai sẽ là người chiến thắng. Nhìn chung, hầu hết phong cách của các fanfiction đều tươi sáng hơn tuyến truyện gốc, thậm chí còn có phần hơi lãng mạn sến súa.
Nhưng những yếu tố trên vẫn chưa đủ để xóa nhòa khoảng cách giữa fanfic và văn học chính thống. Nhiều người phê phán các cây viết không đủ sáng tạo để xây dựng một cốt truyện mới nên mới phải đi vay mượn ý tưởng và từ đó tạo nên các fanfiction. Những ai lạc quan thì nghĩ rằng viết fanfic là một hình thức “tập dượt”, trước khi tác giả bắt tay vào tác phẩm mình thực sự tạo ra. Một nhà văn thực thụ đến một lúc nào đó sẽ bỏ lại quá khứ phía sau, để viết nên những cuốn sách của riêng mình, như một lẽ rất tự nhiên.
Thực ra giả thuyết này không phải lúc nào cũng đúng. Ví dụ điển hình là 50 Sắc thái – khi từng bị tố đạo nhái đến 89% một fanfic khác của Chạng vạng là Những chủ nhân của vũ trụ (Masters of the Universe). Bất chấp những chỉ trích về mặt nội dung, cuốn sách vẫn được xuất bản, thậm chí còn chuyển thể thành phim điện ảnh. 50 Sắc thái đã giúp E.L. James thu về hơn 90 triệu USD và đưa bà vào danh sách những nhà văn có thu nhập cao nhất theo tạp chí Forbes.
Quan điểm chia sẻ mạnh bạo hơn của những người trong cuộc
Giữa giai đoạn hoàn thiện những cuốn sách của mình, Naomi cho biết fanfiction là một trong những hình thức viết lách mà bà ưa thích để kéo dài thời gian. Naomi Novik cũng là đồng sáng lập của Archive of Our Own (hay còn gọi là AO3) – dịch vụ cho thuê tên miền khá nổi tiếng với cộng đồng viết fanfic và cũng là một trong những thành viên hoạt động tích cực nhất tại giới này. Các fanfiction của bà thường đặt bối cảnh ở vũ trụ của Harry Potter, Cuộc chiến Vương quyền (Game of Thrones) cùng nhiều tác phẩm nổi tiếng khác.
Và Naomi cũng không phải là tên tuổi lớn duy nhất trong cộng đồng trên. Rainbow Rowell – tác giả của cuốn tiểu thuyết nổi tiếng Eleanor và Park cũng từng chia sẻ với tạp chí The Bookseller rằng trong khoảng thời gian nghỉ ngơi giữa hai tác phẩm, cô từng viết một fanfiction dài khoảng 100 trang về Harry Potter. “Đó là câu chuyện về Harry và Draco, một cặp đôi đã kết hôn nhiều năm và đang cùng nhau nuôi dạy đứa con riêng của Harry”, bà cho hay, “Nó sẽ là hành trình trải nghiệm của họ về nghĩa vụ của các bậc phụ huynh, của mối quan hệ con riêng – cha kế và những khủng hoảng ở tuổi trung niên”.
Nhiều người hẳn sẽ thấy lạ khi những tác giả chuyên nghiệp lại thích dành thời gian viết fanfic dù họ sở hữu nhiều tác phẩm ăn khách. Thực tế, mỗi hình thức viết lách lại đem lại cho người viết một sự hào hứng khác nhau. Đối với Novik, Rowell và nhiều tác giả khác, fanfiction là một cách để họ thể hiện bản thân, để khám phá thêm nhiều ý tưởng mới và tìm lại nguồn cảm hứng với viết lách sau một quãng thời gian biên tập đầy căng thẳng.
Neil Gaiman từng viết rằng câu hỏi thiết yếu nhất mà một người cầm bút cần đặt ra cho mình là: “Nếu vậy, thì sao?” Và rõ ràng fanfiction đang là thể loại đưa phương châm đó lên một tầm cao mới. Nếu vua Arthur đồng tính thì sao? Hay nếu Voldemort chiến thắng? Nếu Ned Stark trốn thoát, chuyện gì sẽ xảy ra?
Vị thế mới hứa hẹn cho fanfiction
Với những tác giả còn đang chật vật trên con đường sự nghiệp, fanfiction thực sự là một cứu cánh: họ vừa được chia sẻ câu chuyện của mình mà không phải chịu định hướng của các nhà xuất bản, vừa sở hữu sẵn một lượng độc giả trung thành (vốn đã hâm mộ các nhân vật) và những góp ý chân thành từ các “đồng nghiệp” trong giới fanfiction. Novik gọi đây là “cộng đồng của những người chung chí hướng”.
Tranh luận hàng giờ về đời sống nội tâm của Draco Malfoy chính là một kiểu bổ túc kiến thức để người hâm mộ hiểu hơn về nhân vật. Những hạn chế khi bạn phải bắt đầu với những nhân vật và tính cách nhất định, lại chính là một thách thức thú vị mà người viết fanfic đều hào hứng muốn vượt qua.
“Fanfiction là một vườn ươm cho những nhà văn thực thụ. Khi bạn bắt đầu với càng nhiều ràng buộc, bạn càng có cơ hội để phát triển khả năng của mình. Đó là lý do người ta sinh ra những bài tập viết, hoặc luyện ngón khi chơi đàn. Cứ rèn luyện chúng, rồi đến một lúc nhất định, bạn sẽ làm chủ được chính những nhân vật mà bạn vốn không sở hữu” – Novik nhắn nhủ.
Khi bạn đã đến được giai đoạn ấy, bạn sẽ đủ khả năng tạo ra câu chuyện của riêng mình. Dù đã từng là một cây viết fanfic Harry Potter từ thời thiếu niên, tác giả trẻ Sarah Rees Brennan đã tạm gác lại niềm yêu thích thuở nhỏ của mình và bắt đầu với những tác phẩm do cô tự sáng tác. “Nó cũng giống như việc đi trông trẻ so với chăm đứa con do mình dứt ruột đẻ ra vậy” – cô ví von – “Bạn sẽ có tình cảm đặc biệt với những nhân vật, những bối cảnh mà mình tự tay gây dựng”.
Nhưng không vì thế mà Brennan từ chối cơ hội để tham gia vào những vũ trụ nhân vật của các tác giả khác. Mới đây, cô đã cho ra mắt chuỗi truyện ngắn đồng sáng tác với Cassandra Clare về các nhân vật trong thế giới của Vũ khí bóng đêm: “Đó là cảm giác thú vị khi cùng nhau bàn luận về tương lai của những nhân vật mà ta yêu mến. Tôi mong mỗi người cầm bút sáng tạo sẽ tìm được cho mình một cộng đồng như vậy”.
